اثر تقدم چیست؟

اگر بخواهیم تعریف ساده ‌ای از اثر تقدم به انگلیسی  Primacy Effect بیاوریم، اثر تقدم یعنی تمایل در به یاد آوردن اطلاعات ابتدای یک فهرست بیشتر از اطلاعات وسط یا پایان آن است.
محققین معتقدند که اثر تقدم با تمرین و سیستم ‌های ذخیره ‌سازی حافظه در ارتباط است.
از اثر تقدم معمولاً برای افزایش فروش در بازاریابی، تلاش برای ایجاد انگیزه یا افزایش بهره وری هنگام مطالعه برای امتحانات استفاده می ‌شود.

اثر تقدم در مدرسه

یکی از اصول حاکم بر حافظه اصل تقدم و تأخر است به این معنا که مطالبی که در ابتدا و انتهای مطالعه می‌ خوانیم بهتر در حافظه باقی می ‌مانند و اکثراً مطالب میانی به فراموشی ‌می‌ روند پس هر چقدر فاصله بین ابتدا و انتهای مطالعه را کم کنیم از فراموشی مطالب جلوگیری کرده‌ایم.
بسیاری از معلمان بزرگوار دیدن تکالیف و حضور و غیاب را در ابتدای زنگ کلاسی انجام می‌دهند و انتهای کلاس را صرف استراحت دانش‌آموز می‌کنند و بین این دو بازه زمانی درس می‌دهند و حتی وقت زیادی را صرف تدریس می‌کنند ولی از نظر روانشناسان یادگیری این عمل نادرست می‌باشد. دو مفهوم به نام‌های، اثر تقدم و اثر، تاخر ، وجود دارد که این اشتباه را توجیه می‌کند. به شرح زیر است اثر تقدم و تاخر به این موضوع اشاره دارند که مطالبی که در ابتدا و انتهای زنگ کلاسی آموزش داده می‌شود بیشتر در ذهن دانش‌آموز می‌ماند. بنابراین معلمان باید این نکته را مدنظر قرار دهند و در آموزش، مطالبی که مهم‌تر است در ابتدای آموزش تأکید کنند و توجه دانش‌آموز را به سمت نکته‌های مهم جلب کنند و در انتهای آموزش مطالب مهم‌تر را تکرار و جمع‌بندی کنند.
حتی دریک سخنرانی در جمع والدین دانش‌آموزان این نکته اهمیت دارد.

استفاده از اثر تقدم در کار

همین آزمایش توسط فردی به اسم آلکساندر فلفرنیگ انجام شد. در وب‌سایت ۴ نوع چادر مسافرتی قرار داده شد که تقریباً قیمت و ظاهر یکسانی داشتند. مشاهده شد هرکدام از این چادر‌ها که در اول فهرست قرار می‌گیرد، فروشش بیشتر می‌شود! آن چادر ۲. ۵ برابر گزینه‌های دیگر فروخته می‌شد.
این‌ ایده در چیدمان وب‌سایت نیز بسیار مهم است. افراد معمولاً ترجیح می‌دهند گزینه‌ای را خریداری کنند که قبل از گزینه‌ه ای دیگر دیده‌شده است. به‌جای اینکه محصولات سایت را به ترتیب ورود و صرفاً جدیدترین محصول را بالای صفحه‌ نمایش دهیم، می‌ توانیم گزینه‌ های پرفروش یا محصولات خاصی را در ابتدای فهرست قرار دهیم که باعث می‌شود فروش آن گزینه خاص افزایش پیدا کند.

ایجاد تجسم پایدار

اگر چیزی در زندگیتان وجود دارد که می‌ خواهید آن را به خاطر بسپارید در ابتدا و انتهای روز آن را با خودتان تکرار کنید یا این که حداقل دو بار در روز تکرارش کنید.
به این ترتیب تجسمی پایدار در ذهنتان هک می ‌شود.
اگر می‌خواهید کسی را متقاعد کنید چند بار حرفتان را تکرار کنید تا به خاطر داشته باشید.
محتوای پیام شما هم اهمیت دارد بنابراین مهم است که ابتدا و انتهای پیام را به صورت مثبت بیان کنید.

تفاوت اثر تقدم و اثر تاخر

اثر تاخر به معنی تمایل فرد برای یادآوری سریعتر و بهتر آیتم‌های یک لیست است که احتمالاً هنوز در حافظه کوتاه مدت نگهداری می‌شوند.
قرار گرفتن اثر تقدم و اثر تاخر در کنار یکدیگر به شکل یک منحنی U شکل است که به عنوان منحنی موقعیت ترتیبی برای یادآوری مواد موجود در لیست شناخته می‌شود.

تأثیر اثر تقدم بر تغییر برداشت مردم

سولومون‌ اش یکی از محققین پیشرو در بررسی اثر تقدم در سال ۱۹۴۶ بود. او آزمون معروفی را برای این که قدرت اثر تقدم بر دیدگاه مردم نسبت به چیز‌های مختلف را بسنجد انجام داد.

در این آزمون محققین متوجه شدند صفاتی که در اول فهرست توصیف یک فرد قرار می‌گیرند تأثیر بیشتری نسبت به صفاتی که در اخر لیست قرار گرفته‌اند روی دیدگاه می‌گذارد.
برای این آزمون فهرستی متشکل از شش صفت برای دو گروه آزمودنی در مورد یک فرد خوانده می‌شد.

در فهرست اول صفات مثبت قبل از صفات منفی قرار گرفته بود:
باهوش، فعال، دقیق، لجوج، حسود، موذی
در فهرست دوم صفات منفی قبل از صفات مثبت قرار گرفته بودد:
موذی، حسود، لجوج، دقیق، فعال، باهوش
آزمودنی‌های گروه اول نسبت به شخص مورد نظر برداشت مثبت داشتند ولی آزمودنی‌های گروه دوم نسبت به او برداشت منفی پیدا کردند.
در نهایت محققین به این نتیجه رسیدن که صفاتی که اول ارائه شده بود در شکل‌گیری برداشت کلی اثر بیشتری می‌گذارد و این اثر را به اصطلاح  اثر تقدم نامیدند و فرضیه خود را چنین بیان کردند.
برای شکل‌گیری برداشت کلی، آزمودنی باید صفات فرد را با هم ارتباط بدهد بنابراین به محض این که اولین صفت را می‌شنود شروع به شکل‌گیری برداشت در ذهن خود می‌کند.
زمانی که دومین صفت را می‌شنود، براساس اولین برداشت خود شروع به تفسیر می‌کند.
و تفسیر سومین صفت را بر اساس برداشت خود از دو مورد قبلی تفسیر می‌نماید و همینطور تا آخرین صفت ادامه می‌ دهد بنابراین هر صفت جدید با صفت قبلی مقایسه می‌شود ولی اولین صفات در مقایسه با صفات آخر، در فرایند یکپارچه ‌سازی ذهنی، بیشتر مرور شده و بیشتر یادآوری می ‌شوند.

موارد مؤثر بر اثر تقدم

زمان ارائه بیشتر

هر چه زمان ارائه یا مرور لیست بیشتر باشد، اثر تقدم بیشتر خواهد بود و موارد بیشتری در خاطر فرد باقی خواهد ماند. بنابراین تمرین می ‌تواند اثر تقدم را تشدید کند.

زمان یادآوری سریعتر

هر چه فاصله ثبت لیست تا یادآوری کمتر باشد احتمال به یاد آوردن بیشتر خواهد بود بنابراین تأخیر در یادآوری باعث کاهش اثر تقدم می ‌شود.

تأثیر حافظه کوتاه مدت و بلند مدت بر اثر تقدم

براساس بررسی محققین، اثر تقدم تأییدی بر فضای جداگانه ذخیره حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت و بازنویسی آیتم‌ ها برای ورود به حافظه بلند مدت است.