کم توانی ذهنی چیست؟

کم توانی ذهنی در افرادی با سن زیر 18 سال آغاز می شود. افرادی که دچار کم توانی ذهنی هستند قادر به انجام کار هایی که هم سن و سال هایشان هستند، نیستند. با وجود آن که عقب ماندگی ذهنی همان کم توانی ذهنی است اما امروزه با افزایش سطح فرهنگی جامعه دیگر اصطلاح کم توانی ذهنی جایگزین عبارت عقب ماندگی ذهنی شده است.

کم توانی ذهنی یا عقب ماندگی ذهنی، با مفهوم آی کیو و هوش در ذهن بیشتر افراد شناخته شده و پایین بودن هوش اولین فکری است که با شنیدن عقب ماندگی یا کم توانی ذهنی به ذهن ها می رسد. از این مسئله چشم پوشی نمی توان کرد که افراد کم توان ذهنی هوش پایینی دارند و این به این معنا نیست که با دیگر افراد تفاوت های بنیادین داشته باشند. شیوع کم توانی ذهنی در جمعیت 15 – 19 سال، حدود 3-4 مورد در هر 1000 نفر است. با تغییرات این شیوع از سال 1930 بروز موارد شدید بیماری به دلیل پیشرفت در مراقبت های خوب نوزادی و جنینی تا حد یک سوم تا یک دوم کاهش یافته است.

فردی که دچار کم توانی ذهنی است دو ویژگی اصلی را دارد.

کارکرد ذهنی یا هوش پایین تر از حد میانگین جامعه

مشکل یا کمبود در رفتار های سازشی یا مهارت های لازم برای زندگی روزمره

ملاک های تشخیص کم توانی ذهنی

نقص در عملکرد ذهنی:

همه ما یک بار در زندگی تست IQ را انجام داده ‌ایم. این تست مشخص می ‌کند که بهره‌ هوشی هر شخصی به چه میزان است. میانگین این ضریب در جهان برابر ۱۰۰ است. عموم افراد جامعه بهره هوشی بین ۸۵ تا ۱۱۵ دارند. کسانی که بهره هوشی بالاتری از این میزان دارند افرادی باهوش ‌تر از حالت عادی هستند. در این بین کسانی که به عقب ماندگی ذهنی دچار هستند بهره ‌ای میان ۷۰ تا ۷۵ یا پایین‌ تر دارند. بنابراین اگر شخصی در این آزمون نمره ‌ای کم‌ تر از این میزان داشته باشد به کم توانی ذهنی دچار است.

از نمونه های نقص در عملکرد ذهنی می توان به، استدلال، حل مسئله، برنامه ریزی، تفکر انتزاعی، قضاوت، یادگیری تحصیلی و یادگیری از تجربه، اشاره کرد. این نقص ها را هم سنجش بالینی و هم آزمون های استاندارد شده باید تایید کنند.

نقص در عملکرد سازگارانه:

این مشکل باعث شده در رسیدن به استانداردهای رشدی و اجتماعی – فرهنگی برای استقلال شخصی و مسئولیت اجتماعی منجر می شود. بدون کمک مداوم نقص های موجود در عملکرد سازگارانه باعث ایجاد محدودیت عملکرد در یک یا چند فعالیت زندگی روزمره مانند: برقراری ارتباط با دیگران، شرکت در فعالیت های اجتماعی، زندگی مستقل و در چند محیط خانه، مدرسه، کار و جامعه می شوند.

شروع در نوجوانی:

نشانه‌ های کم توانی ذهنی پیش از سن هجده سالگی در شخص دیده می ‌شود. بنابراین اگر برای شخصی پس از این سن اتفاقی بیفتد که کارکرد ذهنی‌ اش را دچار اختلال کند آن شخص به عقب ماندگی ذهنی دچار نشده است.

دلایل بروز کم توانی ذهنی چیست؟

از علل این اختلالات می توان به مواردی چون فلج مغزی، اختلال بینایی، اختلال تشنجی، اختلال رشدی فراگیر و اختلال بیش فعالی ناشی از کمبود توجه اشاره کرد. از دیگر مواردی که دلایل بروز کم توانی ذهنی است می توان به موارد زیر اشاره کرد.

عفونت، در زمان تولد و یا پس از تولد.

اختلالات کروموزومی، مانند سندرم داون.

علل محیطی.

علل متابولیک مانند: زردی، سطح بیلی روبین بسیار بالا در نوزادان.

تغذیه ای مانند: سوء تغذیه.

سمی: قرار گرفتن در معرض  الکل، کوکائین، آمفتامین، و مواد مخدر دیگر  در داخل رحم.

ضربه به سر در قبل و بعد از تولد.

انواع کم تونی ذهنی بر اساس DSM5

کم توانی ذهنی خفیف:

این دسته از افراد رشد ذهنی کند تری را نسبت به هم ‌سن و سالان خود تجربه می‌ کنند. هم‌ چنین در یادگیری مهارت ‌های زندگی و اجتماعی روند کند تری را طی می‌ کنند. به دلیل خفیف بودن این اختلال در این افراد می ‌توان گفت که می ‌توانند با گرفتن کمترین کمک از اطرافیان خود و یادگیری آرام‌ آرام مهارت ‌های لازم، کار های خود را خودشان انجام دهند.

کم توانی ذهنی متوسط:

این نوع نسبت به دسته قبلی شدید تر و نسبت به دسته بعد خفیف‌ تر است. افراد مبتلا به کم توانی ذهنی نوع متوسط نسبت به نوع خفیف به پشتیبانی بیشتری نیاز دارند. اما این موضوع به این معنا نیست که نمی‌ توانند از پس کارهای خود بر بیاید. برعکس، این دسته نیز با یادگیری آرام ‌آرام قادر خواهند بود زندگی نسبتاً مستقلی را تجربه کنند.

کم توانی ذهنی شدید:

این دسته از افراد فرآیند رشد بسیار آرام ‌تری دارند و از مهارت ارتباطی قوی‌ ای برخوردار نیستند و به طور کامل حرف نمی ‌زنند. حتی ممکن است متوجه کلام دیگران نشوند. این افراد نیز با آموزش و ممارست قادر خواهند بود زندگی شخصی خود را داشته باشند اما برای حضور در اجتماع و بین افراد دیگر باید تحت کنترل باشند.

کم توانی ذهنی عمیق:

بیشتر کسانی که کم توانی ذهنی ‌شان در سطح عمیق است به سندروم ‌های مادرزاد دچار هستند. این افراد به صورت مستقل قادر به زندگی نیستند و وابستگی شدیدی به نظارت اطرافیان خود دارند. معمولا این دسته دارای مشکلات جسمی بوده و در برقراری ارتباط با دیگران ناتوانند.

دلایل کم توانی ذهنی چیست؟

ژنتیک:

عقب ماندگی ذهنی ژنتیکی در خانواده ‌ای رخ می‌دهد که سابقه‌ی اختلال ژنتیکی در آن‌ها وجود داشته باشد. به همین دلیل انجام تست ژنتیک پیش از بارداری اهمیت فراوانی دارد.

مشکلات مرتبط با دوران بارداری:

دوران نُه ماهه‌ی حاملگی در صورت کم‌ توجهی مادر و اطرافیان می‌تواند زمان حساسی برای آسیب ‌های گوناگون به جنین باشد. مادر باید از مصرف هرگونه موادی مانند الکل و مواد مخدر پرهیز کند یا از سوءتغذیه و بیماری ‌های عفونی دور بماند.

زایمان سخت:

اگر نوزاد به صورت نارس به دنیا بیاید یا در هنگام به دنیا آمدن برای مدتی هر چند کوتاه با کمبود اکسیژن مواجه شود ممکن است به کم توانی ذهنی دچار شود.

آسیب های محیطی:

محیط اجتماعی که فرد در آن رشد می ‌کند می‌ توانند موجب کم توانی ذهنی شوند. بیماری ‌هایی مانند سیاه‌سرفه، سرخک، مننژیت و انواع آسیب‌ ها مانند سوءتغذیه، عفونت ‌های مغزی، بودن در محیط‌ ها و مواد سمی، ضربات شدید به مغز، تب شدید و … ممکن است خطر ابتلا به عقب ماندگی ذهنی را بالا ببرند.