اختلال وسواس فکری چیست؟

اختلال وسواس فکری یک اختلال متداول عصبی-شناختی در برخی افراد است که با دو نوع مشخص از علائم شناخته می شود. افکار وسواسی و رفتارهای اجباری. وجود هر کدام از این علائم در فرد می تواند نشان دهنده وجود اختلال وسواس فکری باشد.

افرادی که دچار اختلال وسواس فکری هستند معمولا دارای افکاری ناخواسته و نگران کننده هستند که منجر به پریشانی، اضطراب و یا ترس می شوند و محتوای آن می تواند تقریبا هر چیزی باشد.

افکار وسواسی

ترس از آلوده شدن به میکروب ها، مرور کردن افکار خشن در ذهن و یا شک مداوم در انجام یک سری اعمال و رفتار می تواند مثال هایی از افکار وسواسی باشد. به خاطر داشته باشید این افکار معمولا از نظر محتوا، منطقی نیستند و کنترل آن ها تقریبا غیر ممکن است.

رفتارهای اجباری، مجموعه اقداماتی است که فرد برای کاهش درد و رنج افکار وسواسی، متوقف کردن آن و یا جلوگیری از وقوع اتفاقات ناگوار، آن ها را انجام می دهد. غالبا هیچ ارتباط منطقی بین افکار وسواسی و اجبار وجود ندارند. فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری، واقعا در تلاش است تا بتواند رفتارهای خود را کنترل کند حتی با وجود اینکه می داند این رفتار منطقی نیست اما از لحاظ احساسی خود را مجبور به انجام آن می داند.

علائم انواع وسواس فکری

افکار پرخاشگرانه یا جنسی

نوع متداولی از افکار وسواسی، افکاری مرتبط با آسیب رساندن به دیگران است. مرور شدن تصاویری از خشونت گری و پرخاش به دیگران در ذهن فرد که ممکن است جنبه های جنسی نیز داشته باشد.

ترس از صدمه رسیدن به دیگران

برخی از افراد، به جای ترس از آسیب رساندن، از آسیب دیدن عزیزان شان واهمه دارند. برای مثال ممکن است شخصی این افکار وسواسی را داشته باشد که همسر او طی یک تصادف کشته شود. در این صورت برای جلوگیری از بروز همچین اتفاقی، ممکن است رفتارهای اجباری متعددی انجام دهد. مسئولیت رفت و آمد همسر خود را قبول کند و یا وسیله نقلیه او را به دفعات چک کند تا مطمئن باشد که سالم است.

ترس از میکروب ها و آلودگی ها

از جمله متداول ترین انواع وسواس فکری، ترس از میکروب ها و نیاز به شستن مکرر دست ها است. بسیاری از افرادی که دارای اختلال وسواس فکری هستند از میکروب ها واهمه دارند و ممکن است برای رهایی از این افکار دست به رفتارهای اجباری متفاوتی بزنند. شستن مکرر دست ها و وسایل شخصی نمونه ای از این رفتار ها است.

مسائل مربوط به امور مذهبی و انجام گناه

یکی دیگر از انواع وسواس فکری، داشتن وسواس و نگرانی در مورد غیر اخلاقی بودن یا گناهکار بودن شخص است. برخی از افراد ممکن است در نتیجه این افکار مدام در حال نماز خواندن و دعا کردن باشند.

شک و تردید در ناقص انجام دادن کار

اختلال وسواس فکری موجب می شود که شخص مدام شک داشته باشد که کاری را درست و کامل انجام داده است یا خیر. برای مثال شخصی را در نظر بگیرید که از منزل خود خارج می شود و در خانه را قفل می کند. فکر وسواسی درست انجام دادن کار موجب می شود تا او برای چک کردن قفل بودن درب منزل تا چندین بار در روز به منزل خود مراجعت کند و بسته بودن درها را امتحان کند.

ترتیب و تقارن

نظم و ترتیب دادن وسایل و اشیا یکی از متداول ترین انواع وسواس فکری است. افرادی که به این افکار وسواسی مبتلا هستند، برای نظم و ترتیب دادن اشیا به طور کاملا مرتب و یا متقارن زمان نسبتا زیادی صرف می کنند. آنها همچنین ممکن است افکار خرافاتی در مورد برخی از اعداد و یا الگوهای تقارنی در ذهن خود داشته باشند.

خود کنترل

ترس از دست دادن کنترل خویش و انجام رفتار های غیر ارادی و نامناسب، ترسی است که در ذهن برخی از افرادی که از این اختلال رنج می برد وجود دارد. برخی از افراد ممکن است نگران باشند که ناگهان در جمع شروع به داد و فریاد زدن کنند، برخی دیگر ممکن است نگران آسیب رساندن به شخص دیگری باشند. این افکار ممکن است در ادامه با هرگونه رفتار اجباری پیگیری شود. اما نکته مهم در این مدل از انواع وسواس فکری این است که ممکن است این افکار منجر به انزوای فردی شوند. زیرا شخص از نزدیک شدن به دیگران و برقراری ارتباط با آنها واهمه دارد.

درمان

این اختلال به طرز قابل توجهی روی زندگی بیمار و اطرافیان او تاثیر می‌ گذارد، اما می‌ توان به این افراد کمک کرد. ابتدا باید از نوع خاصی از درمان شناختی-رفتاری به نام تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ و همچنین مصرف دارو بهره گرفت.

بیمار تحت نظارت متخصص، با عواملی تشدید کننده‌ وسواس‌گونه روبه‌رو خواهد شد و تلاش می‌کند که اضطراب خود حین مواجهه با این محرک ‌ها را کاهش دهد تا مجبور به انجام عمل وسواس‌گونه نشود. استفاده از دارو های مهارکننده‌ بازجذب سروتونین، در کنار نیز روشی موثر برای درمان است. تا به امروز حدود سه دهه از تاثیر مثبت این درمان، روی بیماران مبتلا به وسواس فکری می ‌گذرد.

تحریک عمیق مغز یکی از دیگر روش‌ های موثر است. این روش غیر تهاجمی است و شواهد نشان می‌ دهد اثر جانبی کمی دارد. در روش تحریک عمیق مغز، جریان الکترومغناطیسی از طریق کلاه به قسمت‌ های خاص مغز، که به گفته‌ی دانشمندان اعصاب به OCD مربوط است، فرستاده می‌شود.

بیمارانی که تحت تحریک عمیق مغز قرار می ‌گیرند به مدت شش هفته و هر روز به روانپزشک مراجعه می ‌کنند. نتایج نشان می‌ دهد شدت علائم در بیمارانی که تحت این روش قرار گرفته‌اند 30 درصد کاهش داشته و حتی ده هفته بعد از پایان درمان، باز هم از شدت علائم کاسته شده است.

اگرچه این روش اولین گزینه برای درمان نیست، ولی موثر است و به بیمارانی که از روش ‌های دیگر جواب نگرفته ‌اند نیز به طور موثری کمک می‌ کند.

حتی برای کسانی که با مصرف دارو راحت نیستند، روش‌ های دیگری برای درمان وجود دارد. بیمار دیگر به خاطر علائمی که دارد از پا در نمی ‌آید و روش‌ های مختلفی وجود دارد که موجب می‌ شود بیمار بر وسواس خود غلبه کرده و برای داشتن زندگی سالم و لذت بخش تلاش کند.