مدل دیاتز استرس به انگلیسی diathesis-stress model نظریه‌ای است که نشان می‌دهد اختلالات روانی و شرایط پزشکی ناشی از ترکیب استعداد بیولوژیک و استرس است. این مدل به عنوان مدل استرس – آسیب‌پذیری نیز شناخته می‌شود و چارچوبی برای درک چگونگی تعامل آسیب‌پذیری های موجود و استرس های محیطی برای تأثیر‌گذاری بر شرایط سلامت روان است.
دیاتز به استعداد یا آسیب‌پذیری برای ایجاد یک اختلال روانی اشاره دارد که می تواند به دلیل عوامل ژنتیکی، تجربیات اولیه زندگی یا سایر حساسیت های بیولوژیکی ایجاد شده باشد.
استرس به عوامل محیطی اشاره دارد که باعث شروع بیماری روانی یا تشدید شرایط موجود می‌شود، از جمله رویداد های مهم زندگی، تروما و استرس های روزانه.
تاریخچه مدل دیاتز استرس
این مدل در دهه ۱۹۶۰ بیان شد و به پل میل نسبت داده می‌شود که از این مدل برای توضیح منشأ اسکیزوفرنی استفاده کرده بود.
از آن زمان به بعد برای درک پیشرفت افسردگی نیز مورد استفاده قرار گرفت.
به گفته محققانی که از این دیدگاه استفاده می کنند، افرادی که مستعد افسردگی در گذشته بوده اند در صورتی که تحت شرایط استرس زا قرار بگیرند احتمال این که دچار افسردگی شوند، بیشتر است.
این نظریه بعد ها به مشکلات دیگر از جمله اضطراب و اختلال خوردن گسترش پیدا کرد.
مدل دیاتز استرس چگونه کار می‌کند؟
همه افراد به دلیل ژن ها، نا هنجاری های ژنتیکی یا تعامل پیچیده ژن های مختلف آسیب‌پذیری های خاصی دارند ولی صرفاً به دلیل وجود یک استعداد آسیب پذیری ذاتی نمی توان گفت حتماً فلان مشکل برای شخص ایجاد خواهد شد.
در اغلب مواد اختلال، زمانی پدیدار می شود که فشار های استرس زا، دیاتز زمینه ای را فعال کنند. به همین دلیل قرار گرفتن در معرض استرس می تواند باعث شروع اختلال روانی شده یا علائم موجود را بدتر کند.
با این حال ذکر این نکته ضروری است که بدانید هر کسی که مستعد ابتلا به اختلال روانی است قرار نیست به این اختلالات دار شود درست مثل این که هر کسی استرس را تجربه می‌کند قرار نیست بیماری روانی را تجربه کند.
مدل دیاتز – استرس یکی از راه‌ها توضیح این است که چرا برخی از فراد نسبت به سایرین در مقابل بیماری‌های روانی آسیب پذیرتر هستند. همچنین توضیح می‌دهد که چرا برخی از افراد بعد از قرار گرفتن در معرض اتفاقات استرس‌زا دچار اختلال رونی می‌شوند.
قابلیت وراثت بیماری های روانی از ۳۶ درصد در افسردگی تا ۶۰ درصد در اسکیزوفرنی متغیر است. با این حال یادآوری این نکته ضروری است که هیچ ژن واحدی که مسئول ایجاد اختلال روانی باشد کشف نشده است و اغلب نتیجه کنار هم قرار گرفتن بسیاری از ژن ها و عوامل بیولوژیکی و متغیر های محیطی در تعامل با هم خطر کلی را تعیین می کنند.
انواع بیمار های مرتبط با دیاتز استرس
اختلالات اضطرابی
با وجودی که علت دقیق اختلالات اضطرابی ناشناخته است، آسیب‌پذیری های ژنتیکی و قرار گرفتن در معرض رویداد های استرس زای زندگی می تواند در بروز اختلال اضطراب نقش داشته باشد. این اختلال معمولاً به صورت خانوادگی، افراد را درگیر می‌کند و استعداد ارثی آن می تواند به دلیل تجارب آسیب زای مشترک باشد همچنین ژنتیک خانوادگی می تواند بر نحوه مدیریت استرس افراد تأثیر بگذارد.
افسردگی
به عقیده روانشناسان ترکیبی از عوامل در شروع افسردگی نقش دارند از جمله ژنتیک، سابقه خانوادگی، قرار گرفتن در معرض رویداد های استرس زا زندگی.
اسکیزوفرنی یا روان گسیختگی
به عقیده روانشناسان، اسکیزوفرنی ناشی از ترکیب ژنتیک و رویداد های استرس زا است. به عنوان مثال ۲۵ درصد از افراد مبتلا به سندرم دی جرج به اسکیزوفرنی مبتلا می شوند که نشان دهنده یک مؤلفه ژنتیکی مهم است و از آن جا که همه افراد مبتلا به این جهش ژنتیکی، اسکیزوفرنی را تجربه نمی کنند می تواند گفت عوامل محیطی هم در آن نقش دارند.
اختلال اشتها
عوامل ژنتیکی، محیطی و روانی اجتماعی در ایجاد اختلال اشتها نقش دارند. در بسیاری از افراد، رویداد های استرس زای زندگی باعث از دست دادن کنترل در آن ها از جمله رفتار های افراطی برای کنترل وزن یا مصرف بیش از حد غذا می شود.
موارد استفاده از مدل دیاتز استرس
درک علل بیمار‌های روانی
سایر مدل های بیماری روانی اغلب بر طبیعت یا پرورش تمرکز دارند ولی مدل دیاتز – استرس نشان می دهد که اختلالات روانی بیشتر ناشی از ترکیب تأثیرات بیولوژیکی و محیطی هستند.
ارتباط کاهش استرس با بهبود اختلالات روانی
این مدل روی نقش استرس در ایجاد بیماری های روانی تأکید زیادی دارد و از استراتژی کاهش استرس برای بهبود علائم بیماری روانی استفاده می‌کند. با وجودی که امکان کنترل عوامل ژنتیک و سایر عوامل بیولوژیک وجود ندارد ولی استرس یک عامل خطر قابل تغییر است که با تغییر سبک زندگی می توان به آن رسید.
تأثیرات بر تشخیص و درمان:
مدل دیاتز – استرس در درک تعامل پیچیده عوامل بیولوژیکی و محیطی در ایجاد اختلالات روانی مفید است که می تواند به هدایت تحقیقات برای شناخت علل بیماری های روانی کمک کند و منجر به کشف درمان های مؤثرتر شود.
این مدل بر چگونگی بررسی شرایط سلامت روان توسط محققان تأثیر گذاشته است و منجر به درک دقیق تری از چگونگی تأثیر عوامل بیولوژیک و محیطی بر بیماری های روانی شده است. همچنین به تغییر نحوه درمان اختلالات روانی کمک کرده است و منجر به توسعه روش های درمانی جدید مانند کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی شده است.
امکان درک تأثیر ژنتیک و محیط:
این مدل توضیح می‌دهد که چرا برخی از افراد به دنبال رویداد‌های استرس زا به احتمال بیشتری به بیماری های روانی مبتلا می شوند و چرا برخی دیگر چنین نیستند.
برای دسترسی سریع به مشاوره روانشناسی می توانید برای رزرو وقت مشاوره با شماره های مرکز مشاوره زرین فر تماس حاصل نمایید.
دیدگاه کاربران