وسواس چیست؟

وسواس یکی از اختلالات مهم در روانشناسی است که اگر درست درمان نشود زندگی فرد را دچار آسیب های فراوانی می کند. بسیاری از افراد تصور می کنند تنها کسانی که به تمیزی خیلی اهمیت می دهند دچار وسواس هستند. در حالی که اختلال وسواس انواع مختلفی دارد که هر یک نیز درمان جداگانه ای دارد.

روانشناسان به افکار مضطرب کننده و مزاحمی که فرد را مجبور به انجام اعمالی ناخواسته می کند، وسواس می گویند. وسواس در حقیقت به افکار و تصاویر ناخوشایند ذهنی گفته می ‌شود که به صورت مداوم در ذهن فرد تکرار می‌ شود و او را وادار می‌ کند که به این افکار توجه کند تا از اضطراب و ترس آن را کاهش دهد.

فردی که دچار اختلال وسواس می باشد، چنان تحت تاثیر این اختلال قرار دارد که اضطراب و استرس بسیار شدیدی را تجربه می کند. این افراد معمولا از غیر منطقی بودن اعمال خود آگاهی دارند اما برای آن که فشار اضطرابی که به آن دچار هستند را کاهش دهند، اعمالی را انجام می دهند.

اختلال وسواس ممکن است در هر سن و جنسیتی اتفاق بیفتد و زندگی فرد را دچار اختلال کند. هر چه میزان این تاثیر گذاری در زندگی فرد بیشتر باشد، میزان اختلال وسواس در فرد شدید تر است. گاهی این اختلال نه تنها مشکلات روانی برای فرد ایجاد می کند، بلکه منجر به مشکلات جسمی نیز می شود که برای درمان نیاز به استفاده از روانشناس را ضروری تر می کند.

انواع وسواس

وسواس عملی:

این نوع اختلال وسواس باعث می شود تا فرد با انجام مکرر رفتار های غیر منطقی تلاش کند تا فشار روانی در خود را بکاهد. از نمونه های وسواس عملی می توان به موارد زیر اشاره کرد.

شستن مداوم دست ‌ها و یا بدن

شمارش اشیاء

چک کردن مداوم وسایل  مانند بررسی چند باره قفل شدن در

چینش بیش از حد و نظم دادن به وسایل

خوردن غذا به ترتیب خاص

وسواس فکری:

این نوع وسواس اغلب با ترس های ذهنی همچون: آسیب زدن و ترس از انجام اعمالی غلط همراه است. از نمونه های وسواس فکری می توان به موارد زیر اشاره کرد.

ترس از آسیب زدن به دیگران

وسواس جنسی و افکار ممنوعه

وسواس کمال گرایی

ترس از کفر گفتن و وسواس مذهبی و…

از دیگر انواع این اختلال می توان به وسواس احتکار، وسواس کندن مو و وسواس نشخوار ذهنی نیز اشاره کرد که هر کدام می تواند به خودی خود یک اختلال باشد یا زیر مجموعه اختلال وسواس فکری یا اختلال وسواس عملی باشد.

علت ایجاد اختلال وسواس چیست؟

زیست شناسی

این اختلال ممکن است در اثر تغییراتی در عملکرد و بیوشیمی مغز باشد. به عنوان مثال سروتونین که یک ماده شیمیایی مهم مغز است و در افسردگی نیز کاهش پیدا می کند، اینجا در این اختلال هم شاهد افت آن هستیم و شاهد این قضیه پاسخ مثبت بیماران به داروهای افزایش دهنده سطح سروتونین است.

ژنتیک

ژن های زیادی مرتبط با این اختلال شناسایی شده اند. و سابقه خانوادگی این اختلال یکی از مواردی است که پیش‌ بینی کننده‌ قوی برای وقوع این اختلال در فرد به حساب می‌ اید.

یادگیری

وسواس ها و اجبار ها ممکن است در نتیجه یادگیری از والدین بوجود آمده باشند. والدین سختگیر و وسواسی احتمال اینکه فرزندان سختگیر و وسواسی داشته باشند خیلی زیاد است هم به لحاظ انتقال وراثت و هم به لحاظ تربیت و یادگیری.

علائم وسواس

اضطراب

یکی از علائم مهم در این اختلال وجود اضطراب شدید است. این اضطراب آن چنان فرد را آزار می دهد که فرد حاضر به انجام هر کاری برای متوقف کردن آن است. در واقع افکار و رفتار های وسواس‌گونه در پی جبران اضطراب درونی فرد ایجاد می‌شوند و با انجام آن‌ ها تلاش می‌ شود که اضطراب و استرس کاهش پیدا کند.

افکار آزار دهنده

تصورات مزاحم و افکار آزار دهنده در این اختلال فرد را وادار به انجام اعمال ناخودآگاهی می کند که معمولا نیز غیر منطقی است. این افکار مزاحم ممکن است تصاویر خشن و یا ممنوعه‌ ای باشد که فرد از آن هراس دارد و با فکر به آن دچار اضطراب می ‌شود.

شک و تردید مداوم

 افراد وسواسی معمولا دچار ابهام و شک و تردید فراوانی در انجام کار های خود هستند و در انجام ساده‌ ترین امور نیز دچار تردید می ‌شوند. این افراد معمولا از چیزی اطمینان کامل ندارند و در یک احساس دو دلی نسبت به همه مسائل به ‌سر می ‌برند.

شستشوی مداوم

کسانی که دچار وسواس تمیزی هستند معمولا در طول روز زمان زیادی را صرف شستن دست ها و بدن خود می کنند و حتی گاهی به دلیل مصرف زیاد مواد شوینده به بیماری های پوستی نیز دچار می شوند. این اعمال معمولا زمان زیادی را از فرد می گیرد که باعث می شود فرد از انجام اعمال روزمره خود باز بماند.

نگرانی بابت آلودگی و بیماری

یکی از نشانه‌ های دیگر فرد وسواسی، نگرانی بیش از اندازه درباره ابتلا به بیماری ‌های مختلف است. تا جایی‌که اگر فرد با وسیله یا مکان آلوده ‌ای تماس پیدا کند، مدت طولانی نگران ابتلا به بیمار های خطرناک است. درحالی‌که شاید اصلا منشأ بروز آن‌ ها تماس با جسم آلوده نباشد.

تکرار مداوم کار های روزانه

 افراد وسواسی اغلب کار های ساده و معمول روزانه را بار ها تکرار می‌کنند تا مطمئن شوند به درستی انجام شده باشد. این افراد در متوقف کردن این اعمال نا توانند و ممکن است به دلیل این اختلال روابط خانوادگی و اجتماعی خود را از دست بدهند.

مهمترین نکات برای درمان وسواس

درمان این اختلال  با توجه به شدت و نوع علائم متفاوت است و انتخاب شیوه درمان باید توسط روانشناس و پس از بررسی ‌های تخصصی صورت بگیرد. یکی از نکات مهم در درمان این اختلال همراهی بیمار با روانشناس است. به همین دلیل در جلسات ابتدایی فرد باید به طور منطقی قانع شود که چرا نیاز به درمان و انجام تمرین دارد. زیرا انگیزه فرد در مسیر درمان کمک زیادی به فرآیند درمان اختلال وسواس می‌کند.

اعضای خانواده و اطرافیان فرد بیمار باید توجه داشته باشند که فرد دچار اختلال وسواس نمی ‌خواهد فردی مشکل ‌زا باشد و انجام برخی از رفتار ها ممکن است از کنترل او خارج باشد. اطرافیان باید فرد را در انجام فرآیند درمان تشویق و به جای سرزنش به او دلگرمی بدهند.