کتاب درمانی چیست؟

کتاب‌ درمانی (booktherapy) از طريق بهبود زندگی و ارائه اطلاعات و راهنمایی ‌های مفيد در قالب فعالیت خواندن، برخورد با مسائل شخصی از قبیل اضطراب و افسردگی و کنار آمدن با غم، درک ذهن و بدن را آسان می ‌کند.

به استفاده از کتاب های مختلف برای کمک به حل مشکل شخصی یا روان درمانی، کتاب درمانی گفته می شود. شاید تا به حال این اصطلاح را نشنیده باشید. اما احتمالا نام کتاب های خود یار به گوشتان خورده است.

در واقع مفهوم خواندن به‌عنوان راهی برای کمک به روند بهبودی و اهداف درمانی، یک استراتژی مشترک است که در بسیاری از رویکرد های درمانی وجود دارد. با این حال، آنچه کتاب درمانی را از سایر نظریه‌ های روان درمانی مانند شناختی-رفتاری درمانی جدا می ‌کند، اينكه کتاب ‌درمانی به‌عنوان یک رویکرد درمانی بخشي از روند درمان استفاده می ‌شود.

کتاب درمانی داراي اشکال درمانی است كه برای هر دو حالت فردی و گروهی و براي هر سنی مناسب است. کتاب ‌درمانی در محیط درمانی گروهی استفاده می شود و به شرکت کنندگان امکان بهبود ارتباطات، گفتگوها و ارتباطات عمیق تری را مي دهد.

پیشینه کتاب درمانی

در 1916، ساموئل کروترز این اصطلاح را در توصیف روشی معرفی کرد که در آن از ادبیات، تخیلی یا غیر تخیلی، به عنوان دارو برای برخی بیماری ها استفاده می شود.

پس از جنگ جهانی اول، در بیمارستان های مخصوص ارتش کتابخانه های متعددی راه اندازی شد و از کتاب درمانی برای درمان ترومای عاطفی در سربازان استفاده شد.

در ابتدا، از این روش در بیمارستان ها و موسسات مشاوره استفاده می شد. با گذشت زمان، به تدریج این روش از انحصار موسسات روانشناسی خارج شد و در بین مردم رواج یافت.

امروزه، از آن در درمان های خانوادگی، محیط های آموزشی، سیستم زندان ها، روان درمانی، مددکاری اجتماعی، پرستاری و محیط های دیگر استفاده می شود. در تمام محیط ها، این روش به افراد در برخورد با مشکلاتی کمک می کند که در زندگی با آنها روبرو شده اند.

کتاب درمانی در درمان چه مسائلی کمک کننده است؟

اضطراب

افسردگی

سوءمصرف مواد

اختلالات اشتها

مسائل مربوط به رابطه

نگرانی‌های وجودی مانند انزوا، بی‌معنی بودن، آزادی و مرگ

روابط بین فردی از قبيل کنترل خشم یا رفتار مناسب اجتماعی و روابط بین فردی، مانند کمرویی یا افسردگی

نحوه كنترل غم و اندوه، طرد شدن، یا تقریباً هر اثر منفی مانند نژادپرستی، تبعیض جنسی، سن گرایی

تروما

اعتیاد

غم‌ و اندوه

رفتار نامناسب اجتماعی

کم‌رویی

کتاب درمانی برای چه کسانی مناسب نیست؟

کتاب‌ درمانی فقط در صورتی مؤثر خواهد بود که به خواندن و به ‌اشتراک‌گذاشتن تمایل داشته باشید. به‌طور کلی، کتاب درمانی در موارد زیر توصیه نمی‌ شود:

ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال

محدود بودن توانایی فکری یا بازه زمانی توجه

لذت ‌نبردن فرد از مطالعه

نحوه انجام کتاب درمانی

ابتدا مراجعه‌کننده درباره مشکلات یا حوزه ‌های استرس در زندگی خود با مشاور صحبت می‌ کند.

سپس مشاور کتاب یا داستانی را برای مطالعه «تجویز می‌کند». کتاب یا داستان باید مستقیم با مشکل مراجعه‌کننده مرتبط باشد، طوری که او بتواند با شخصیت اصلی رمان یا داستان هم ‌ذات‌پنداری کند.

معمولا کتاب‌ درمانگر کتاب یا کتاب‌ ها را بر اساس روش درمانی مدنظر خود و مشکلات خاص بیمار توصیه می‌ کند. مثلا ممکن است درمانگری که از روش رفتاردرمانی شناختی استفاده می ‌کند، کتابی خودیاری را پیشنهاد دهد که در آن اصول این روش بیان شده است. همچنین درمانگری که در تروما تخصص دارد، می ‌تواند رمانی درباره شخصیتی پیشنهاد دهد که در کودکی آزارش داده ‌اند و از او سوءاستفاده شده است.

سپس بیمار کتاب را می‌ خواند یا تمرین ‌های کتاب را طبق تجویز انجام می ‌دهد.

در جلسه بعدی، درباره کتاب یا تمرین ‌ها بحث می ‌شود و از مطالب کتاب برای کشف مکانیسم‌ های مقابله، گذشته فرد یا سایر عوامل مرتبط با درمان استفاده می ‌شود. مشاور و مراجعه‌کننده درباره این با یکدیگر صحبت می ‌کنند که شخصیت اصلی چگونه مشکلات خود را مدیریت کرده است و اجرایی‌ بودن راه‌ حل‌ یا راه‌حل‌ های کتاب برای مراجعه‌کننده را بررسی می‌ کنند.

انواع کتاب درمانی

کتاب درمانی رشدی:

در محیط ‌های آموزشی و برای توضیح‌ دادن مسائل دوران کودکی و نوجوانی مانند بلوغ استفاده می‌ شود. معمولا والدین را تشویق می ‌کنند که از این روش برای کودکانشان استفاده کنند.

کتاب درمانی خلاقانه:

معمولا در محیطی گروهی و با خواندن داستان و شعر و بحث‌کردن درباره آن انجام می ‌شود. در این روش از ادبیات تخیلی رمان، داستان کوتاه، شعر، نمایشنامه و زندگی‌نامه برای بهبود سلامت روان استفاده می ‌شود.

درمانگر با ترکیب‌ کردن آثار ادبی‌ای که به ‌دقت انتخاب کرده است، افراد را در سفری برای کشف خود هدایت می‌ کند. این روش بیشتر زمانی مفید است که فرد می ‌تواند با شخصیت اصلی هم ‌ذات ‌پنداری کند و در نتیجه این هم‌ذات ‌پنداری، به روان ‌پالایی عاطفی (emotional catharsis) برسد و تجربه‌ های زندگی خود را بهتر درک کند.

کتاب درمانی تلفیقی:

در ترکیب با سایر روش‌ های درمانی برای مهار مشکلات روان‌شناختی استفاده می ‌شود.

انواع کتاب های خودیاری برای کتاب درمانی

افزودن این روش درمانی به دیگر درمان های رایج باعث می شود بیمار احساس کند در درمانی غیر سنتی برای حل مشکلات روانی قرار دارد.

کتاب های خودیار به افراد در اصلاح الگوهای فکری و اقدام برای تغییر افکار مخرب کمک می کنند. این روش درمانی در محیط های بالینی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در یک روش دیگر، بیمارانی با مشکلات مشابه در کنار یکدیگر جمع می شوند و داستان، شعر و قصه های خیالی می خوانند. پس از خواندن، گروه در مورد اطلاعات نوشته شده در کتاب با یکدیگر صحبت می کنند. در این جلسه، بیماران می توانند نظرات خود را بیان کنند و راهکارهای دیگری را نیز بیان کنند. این جلسه، فرصت خوبی برای تعامل اجتماعی است.

یکی از قانع‌کننده‌ ترین دلایل استفاده از کتاب درمانی این است که به ما نشان می‌دهد چطور شخصیت ‌های کتاب با مشکلاتی شبیه مشکلات ما روبه‌رو می ‌شوند و بر آنها غلبه می ‌کنند. شاید خود ما نیز، بدون اینکه بدانیم، در زندگی ‌مان از کتاب ‌درمانی استفاده کرده باشیم و تحت ‌تاثیر شخصیت اصلی کتابی قرار گرفته باشیم.